Klappertandend sta je langs het veld of het water. Ben je dan onderkoeld? Hoe herken je dat? Wat doe je dan? In dit artikel alles wat je kunt leren over onderkoeling en EHBO bij onderkoeling.
Wat is onderkoeling?
Het menselijk lichaam fungeert als een intelligente thermostaat. Hitteproductie (zoals bij lichamelijke inspanning) wordt gecorrigeerd met hitteverlies en (in mindere mate) ook andersom. Op die manier heeft jouw lichaam een temperatuur tussen de 35,5 en 37,5 graden Celcius.
Je regelt die temperatuur in een deel van de hersenen dat de hypothalamus wordt genoemd. Zo wordt warmte opgewekt door spijsvertering, vooral in de spieren. Warmte wordt door het lichaam afgegeven door convectie, geleiding, straling en verdamping.
Onderkoeling begint als de temperatuur binnenin het lichaam onder de 35 graden Celsius komt. Onderkoeling komt voor in niveaus. De mildste vorm kent iedereen wel. Over die niveaus straks meer. en natuurlijk over de EHBO bij onderkoeling.
Waarom is onderkoeling gevaarlijk?
Een milde onderkoeling is niet gevaarlijk als je gezond bent. Van een milde naar een zware, levensbedreigende onderkoeling kan echter snel gaan. Hoe langer het lichaam wordt blootgesteld aan kou hoe dieper de kou in het lichaam doordringt en hoe meer impact de onderkoeling heeft. Naast de duur van de blootstelling zijn ook de temperatuur, leeftijd, hoe gezond je bent, gebruik van middelen (zoals alcohol) en andere trauma’s (verwondingen) belangrijk.
Een hevige onderkoeling bedreigt het slachtoffer doordat vitale organen niet meer functioneren. Bijvoorbeeld het hart. Dat hart kan gaan fibrilleren (onregelmatig trillen in plaats van pompen) door de koud. Dat is levensbedreigend.
Hoe herkent een EHBO-er onderkoeling?
Een milde onderkoeling heeft algemene verschijnselen. Een slachtoffer rilt, kan een bleke huid hebben en tintelende vingers en tenen. Daarnaast hebben slachtoffers soms een droge mond of dorst en de drang om te plassen. Dit wordt ook wel koude-diurese genoemd. Professionals kunnen vaststellen dat de hartslag versnelt.
Als de onderkoeling heftiger wordt noemen we dat een “matige” onderkoeling. Dat klinkt niet zo ernstig, maar de opeens mee. Lippen, oren, tenen en vingers worden van bleek nu meer blauwachtig.
Je kunt aan het slachtoffer merken dat hij verward of geïrriteerd raakt en zijn motoriek minder goed wordt. Professionals kunnen ook vaststellen dat de hartslag langzamer wordt.
Bij een hevige of ernstige onderkoeling merk je de verwarring nog sterker. Het slachtoffer heeft moeite met spreken, kan zich zaken soms slecht herinneren en de huid wordt blauw en gezwollen. Dat laatste komt omdat het lichaam de stofwisseling vertraagt of stil zet. Het slachtoffer kan niet of nauwelijks staan en lopen. Uiteindelijk kan het slachtoffer bewusteloos of in coma raken. Door de kou kan het hart gaan fibrilleren. Waardoor de bloedsomloop in het lichaam stopt. Hierdoor overlijdt het slachtoffer.
Wat doet EHBO-er bij onderkoeling?
- EHBO begint met jouw eigen veiligheid. Ook bij onderkoeling. Jij kunt ook onderkoeld raken. Bescherm jezelf daartegen. Zeker wanneer je fysiek inspant om het slachtoffer te helpen is onderkoeling in een koude buitentemperatuur een echt risico.
- Zorg dat de “koude” situatie wordt opgeheven. Haal iemand (als dat veilig is) uit water, neem hem of haar naar binnen of uit de wind, regen of sneeuw.
- Als een slachtoffer nat is, droog hem of haar af of trek natte kleding uit. Let speciaal op schoenen en sokken.
- Voorkom verdere afkoeling door het slachtoffer te bedekken. Doe dat met dekens, jassen, een slaapzak of iets anders. Zorg dat je altijd het gezicht van het slachtoffer kunt blijven zien.
- Bedek vooral voeten en handen en zorg dat het hoofd goed ingepakt is.
- In veel EHBO-sets zitten ook thermodekens of ‘rescue blankets’. Dit zijn metaal-achtige dekens in goud/zilver- of zilverkleur. Een goede manier om te isoleren is éérst een gewone deken, zoals fleece en daaroverheen een thermodeken.
- Bij hevigere onderkoeling is dit niet verstandig. Door slachtoffers drinken of eten te geven wordt de aandacht van het lichaam naar de maag getrokken. Dáár gaat al het bloed naartoe, terwijl het op andere plekken (zoals in het hoofd) nodig is. Een bewusteloos slachtoffer geef je nooit te eten of te drinken.
- Let goed op de ademhaling en het bewustzijn. Raakt het slachtoffer bewusteloos? Controleer direct de ademhaling.
- Haalt het slachtoffer geen adem? Bel dan 112 en start direct met reanimeren. Ademt het slachtoffer nog wel maar is hij of zij niet bij bewustzijn? Leg het slachtoffer in de stabiele zijligging, bel 112 en controleer elke minuut of het slachtoffer nog ademt.
Helpt alcohol bij onderkoeling
Alcohol is een slechte manier om het lichaam op te warmen. Door alcohol verwijden de bloedvaten, waardoor het lichaam juist sneller onderkoeld raakt.
Wat je verder moet weten over EHBO bij onderkoeling
Reanimeren, stabiele zijligging en het herkennen van onderkoeling zijn zaken die je moet leren en oefenen. In een EHBO opleiding komen ze aan bod. Kijk in de cursuskalender voor de eerstvolgende gelegenheid om dit te leren en zorg zo dat je weet wat je moet doen.
