“Heb je al gekoeld?” Het zou de eerste vraag moeten zijn als je door je enkel bent gegaan. Niet alleen direct, maar tot vier uur erna. Hier vertellen waarom een kneuzing koelen goed is en waarom warmte pas later nuttig is.
Na het letsel
Misschien heb je ook wel eens iemand horen zeggen dat ze hun enkelbanden hebben gescheurd. Nu zit daar soms een verschil van perceptie, want dat gebeurt eigenlijk altijd als je door je enkel gaat. Na een kneuzing of verstuiking/verzwikking scheuren kleinere bloedvaten (de capillairen). Daardoor lekt er bloed in het omliggende weefsel. Het weefsel zwelt daardoor en wordt warm(er). Het bloed verspreidt zich onder het oppervlak van de huid, waardoor de huid rood wordt.
Na een paar dagen verandert die kleur van rood naar paarsig, blauw en uiteindelijk groenig. Dat is het samenspel van het complex van billirubine, zuurstof en hemoglobine in het bloed. Uiteindelijk ruimt het lichaam het “ontsnapte” bloed zelf op.
Door het bloed dat buiten de bloedvaten treedt zwelt het lichaamsdeel. Ook andere bloedvaten kunnen daardoor beschadigen en de spieren komen in de verdringing. Dat verklaart de aanhoudende pijn en stijfheid in een gekneusd of verzwikt/verstuikt lichaamsdeel
Werking van koelen
In de eerste 24 tot 48 uur na een ongeval is koelen vooral het meest nuttig. Als koude dieper de huid in trekt, trekken de bloedvaten daardoor samen. De bloedtoevoer buiten het bloedvat wordt daarmee beperkt en dus wordt ook de schade beperkt. Daarnaast worden door koude de zenuwen vlak onder de huid verdoofd, waardoor je (iets) minder pijn voelt. Tot slot is de zuurstofuitwisseling in de weefsel bij koude effectiever. Daardoor versnelt het genezingsproces.
Waarmee koelen
Als je eerst weet hoe lang je moet koelen, dan vallen sommige middelen al vanzelf af. Om een kneuzing of verstuiking/verzwikking goed te koelen heb je 10 tot 20 minuten nodig. Met coldspray bijvoorbeeld lukt dat niet. Zo’n spuitbus gaat maximaal 3 minuten mee en is daarnaast erg slecht voor de huid vanwege het risico van bevriezing. Ook het sponsen, zoals je wel eens bij amateur-voetbalclubs ziet, valt af. Behalve dat zo’n spons en emmer vaak wedstrijd aan wedstrijd worden gebruikt en dus smerig zijn, is dat niet koud genoeg. Overigens kan een kleine kneuzing koelen op beide manieren geen kwaad om de aandacht van de pijn even af te leiden.
Lauw/koud stromend water is wel een goede remedie, zeker bij een verstuiking/verzwikking (beschadiging van spieren en pezen door een abnormale beweging). Bij extremiteiten zoals vingers of tenen is het verstandig om die 10 tot 15 minuten koelen in pauzes te doen. Omdat die lichaamsdelen klein zijn, bevriezen ze snel.
Ook ijs, een (instant) ice-pack of gewoon een pak bevroren doperwten werken goed. Let wel op dat je dan iets tussen het ijs en de huid doet, zoals een laag van een theedoek, om vrieswonden te voorkomen.
Nut van verwarmen
Warmtetherapie is pas later nuttig, dus voorbij die 48 uur. Het lichaamsdeel begint dan te slinken, en door de warmte ontspannen spieren zich en wordt de bewegelijkheid vergroot. Soms kan een combinatie van koude en warmte ook werken, maar laat je daarin adviseren door een fysiotherapeut.
