Leg je een slachtoffer met wervelletsel in de stabiele zijligging? En hoe zit het met de “kraag”? Reanimeer je een slachtoffer met een gebroken nek?
“Je hebt geen ruggengraat” heb ik onlangs nog te horen gekregen. Dat sloeg vast niet op mijn fysieke toestand. Gelukkig maar, want de wervelkolom geeft niet alleen stevigheid en de mogelijkheid tot beweging aan je romp. Je wervelkolom herbergt ook een deel van je centrale zenuwstelsel, waar ook je hersenen bij horen. Sterker nog, hetzelfde vlies dat ook je hersenen omhult, beschermt ook de zenuwbanen in de wervelkolom.
Letsel aan de wervel kan vervelende gevolgen hebben. Hoog in de wervel (dus dicht bij het hoofd) kan het de ademhaling beïnvloeden. Lager kan het zorgen voor, soms blijvende, neurologische schade waarvan verlamming de meest bekende en ernstige is.
Omdat dat risico bestaat zijn eerste hulpverleners huiverig om hulp te verlenen aan een slachtoffer met mogelijk wervelletsel. Dat is niet altijd terecht.
ABCDE: treat first what kills first
ABCDE is de volgorde van benadering van een slachtoffer. Je behandelt het meest ernstige letsel als eerste. De A van airway (luchtweg) gaat voor. Immers, als je luchtweg geblokkeerd is, kun je niet ademen (B van breathing) en heeft circulatie al helemaal geen kans, oftewel je gaat dood. Nog los van de methode gaat de luchtweg dus altijd voor op secundaire letsels. Je kunt als eerste hulpverlener wervelletsel vaak niet zien, inschatten en al helemaal niet behandelen. Moet je een bewusteloos slachtoffer dus alleen laten? Leg hem dan altijd in de stabiele zijligging, ongeacht of hij wervelletsel heeft.
Kun je wel bij een slachtoffer blijven, dan gaan A (airway), B (breathing) en C (circulation) alsnog voor, maar je kunt dan wel rekening houden met secundaire letsels. Je kunt de luchtweg dan vrij houden door de chinlift of jaw thrust. De eerste ken je al als eerste hulpverlener, de tweede leer je wellicht tijdens je bijscholingen.
Herkennen van wervelletsel
Wervelletsel kun je vermoeden of herkennen. Herkennen kan voor eerste hulpverleners alleen maar als het slachtoffer nog kan antwoorden. Pijn in de nek of rug, tintelingen in vingers, benen of voeten, maar ook uitvalsverschijnselen of angst om ledematen te bewegen zijn duidelijke tekenen.
Vermoeden kan soms ook als het slachtoffer buiten bewustzijn is. Vooral zogenaamd hoog energetisch trauma is daar een indicatie voor. Denk bijvoorbeeld aan een val van 2 tot 3 keer lichaamshoogte, aanrijding in een voertuig >45km/h met gordel om of vrijgekomen airbags. Leg in dat geval uit aan het slachtoffer dat het misschien niks lijkt, maar het verstandig is voorzichtig te werk te gaan.
Immobiliseren
Behalve 112 bellen is het belangrijk het slachtoffer onbewegelijk te houden. Het hoofd is daarbij een belangrijk scharnierpunt en dus moet dat zo min mogelijk worden bewogen. Daarnaast ondersteun je ook de rest van het lichaam om beweging zo veel mogelijk tegen te gaan. Elke jas, deken, tas of ander object kan daarbij helpen, mits het maar met beleid gebeurt. Ondersteun benen en romp met die objecten en vergeet ook de ruimte tussen de benen niet. Maar beweeg het lichaam zo min mogelijk.
Probeer het hoofd niet te bewegen. Laat het dus schuin liggen als het schuin ligt en recht als het recht ligt. Ligt het schuin, dan immobiliseer je het door achter het slachtoffer te zitten en het hoofd in die positie stevig vast te houden. De handgreep van Zäch is alleen bruikbaar als het hoofd helemaal recht ligt. Dat is zeldzaam. Daarom wordt die techniek bij de basis-EHBO niet meer aangeleerd.
Ga niet zelf aan de slag met een nekkraag, -spalk of wervelplank. Het zijn gespecialiseerde handelingen die bij verkeerd gebruik het letsel kunnen verergeren. Overigens wordt de nekkraag steeds minder gebruikt door professionals. In plaats daarvan wordt het hoofd met blokken en riemen gestabiliseerd op een wervelplank.
Aansluiting bij professionele hulpverleners
Het is zonde dat EHBO-ers alleen om leren gaan met wervelletsel tót de professionals er zijn. Met enkele eenvoudige handelingen kun je, in opdracht van die professionals, ze helpen. Dat is bijvoorbeeld nuttig bij het kantelen van het slachtoffer als er een wervelplank onder hem of haar wordt geschoven. Bij die techniek (de log roll) zijn meerdere hulpverleners nodig. Het zou een standaard aan te leren handeling moeten zijn in het EHBO diploma.
